Samen beslissen start in de opleiding
In de zorg vinden we het steeds belangrijker dat mensen eigen regie hebben. Samen beslissen helpt daarbij. Met elkaar een gesprek voeren wil alleen nog niet zeggen dat je samen besluiten neemt. Hoe kunnen zorgprofessionals op een goede manier samen beslissen? En hoe leer je dit tijdens de opleiding?
In dit artikel gaat Alice Bakker (projectleider ‘Samen beslissen, Scholing & Opleiding – V&VN’ van het programma Uitkomstgerichte zorg) hierover in gesprek met Iris Maessen (coassistent en studentadviseur bij de NFU) en Joëlle van Gent-Kroon (verpleegkundige en coördinator van een verpleegafdeling van het Ikazia Ziekenhuis). Karin van Beek van Patiëntenfederatie Nederland licht het belang van Samen Beslissen toe vanuit de kijk van de patiënt op het onderwerp.
Wat is samen beslissen?
Karin: ‘Samen beslissen draait erom dat zorgprofessionals sámen met de patiënt en naasten beslissen over de best passende behandeling. Wat deze is, kan voor iedere patiënt anders zijn. Dit vraagt van zorgprofessionals dat zij goed afstemmen op degene die ze tegenover zich hebben.’
Waarom is samen beslissen belangrijk? Wat is de meerwaarde voor patiënten, hun naasten en zorgprofessionals?
Karin: ‘Samen beslissen sluit aan bij de maatschappelijke ontwikkelingen. We vinden het steeds belangrijker dat mensen eigen regie hebben.’
Iris: ‘Samen beslissen bevordert ook het herstel van patiënten. De therapietrouw neemt bijvoorbeeld toe.’
Joëlle: ‘Verder zie je patiënten minder vaak terug, omdat zij hebben meegedacht over hoe de behandeling eruit gaat zien. Samen beslissen levert dus ook tijdwinst op.’
Karin: ‘Zorgprofessionals kiezen voor hun vak, omdat ze graag willen dat het goed gaat met hun patiënten. Samen beslissen draagt daaraan bij. Dit vergroot ook het werkplezier van de professionals.’
‘Samen beslissen sluit aan bij maatschappelijke ontwikkelingen’
Hoe kunnen we samen beslissen goed toepassen?
Iris: ‘Maak de patiënt eerst duidelijk dat er iets te kiezen valt én dat hij daar een rol in heeft. Leg dan uit wat de behandelmogelijkheden zijn. Informeer ook wat de patiënt belangrijk vindt in zijn leven, wat zijn wensen zijn. Op basis van de behandelmogelijkheden en de persoonlijke voorkeuren van de patiënt kom je samen tot een besluit.’ (zie definitie-samen-beslissen)
Karin: ‘Dat besluit kan trouwens ook zijn om níét te behandelen. Verder is het belangrijk dat je als zorgprofessional op het eind van het gesprek checkt bij de patiënt: hebben we elkaar goed begrepen?’
‘Overigens blijkt samen beslissen in de praktijk niet altijd even makkelijk. Uit onderzoek van Kantar Public komt naar voren dat ongeveer de helft van de zorgprofessionals zegt dat zij samen met de patiënt de beslissingen nemen, terwijl maar 37 procent van de patiënten dit zo ervaart. Je kunt als zorgprofessional wel het idee hebben dat je samen beslissen toepast, maar samen een gesprek voeren wil nog niet zeggen dat je met elkaar besluiten neemt.’
Een goede voorbereiding is belangrijk bij Samen Beslissen. De patiënt en zorgprofessional moeten allebei dezelfde informatie hebben, zodat ze goede afwegingen kunnen maken. Hoe help je patiënten hierbij?
Karin: ‘Het vinden van de juiste informatie kan voor patiënten lastig zijn. Wijs ze daarom op betrouwbare en toegankelijke bronnen en – digitale – keuzehulpen, zoals een keuzekaart met verschillende behandelopties erop. Verder is het belangrijk dat zij weten dat ze iemand mogen meenemen naar het gesprek.’
Joëlle: ‘Bij Ikazia heb ik, samen met een beleidsmedewerker, een patient journey-app mogen ontwikkelen. Deze gebruiken we ook als keuzehulp. Dat werkt heel goed, zeker als je deze op meerdere momenten aanbiedt. Bijvoorbeeld voor, tijdens en na een gesprek. Patiënten kunnen namelijk niet alle informatie in een keer verwerken.’
Samen beslissen in de opleiding
Iris en Joëlle, was er tijdens jullie opleidingen aandacht voor Samen Beslissen?
Iris: ‘Zeker. Het kwam regelmatig aan bod.’
Joëlle: ‘Bij ons ook. Maar als ik daarover vertelde aan collega’s op de werkvloer, zeiden die: “Sorry hoor, wij hebben daar geen tijd voor.” Dit zette mij aan het denken. Blijkbaar was Samen Beslissen bij ons nog niet geïntegreerd in onze dagelijkse praktijk óf waren zorgprofessionals zich er niet van bewust dat zij dit doen. Tijdens mijn afstudeeronderzoek dook ik hier dieper op in. Ik kwam erachter dat verpleegkundigen verschillende ideeën hebben van Samen Beslissen en dat zij dit ook anders inzetten.
Jongere verpleegkundigen passen Samen Beslissen best vaak toe in het alledaagse. Ze overleggen bijvoorbeeld met de patiënt in welke hand ze een infuusnaald plaatsen. Bij besluiten over medische behandelingen zag ik dat er ook verpleegkundigen zijn die minder ruimte gaven aan de patiënt en sterker vertrouwden op het oordeel van een arts of op protocollen. En natuurlijk, protocollen zijn belangrijk. Maar je hebt als zorgprofessional wel degelijk ruimte om binnen zo’n protocol te bewegen en meer af te stemmen met de patiënt.’
‘Verpleegkundigen hebben verschillende kijk op Samen Beslissen’
Hoe weet je welke ruimte je hebt binnen de protocollen?
Iris: ‘Coassistenten leren volgens het principe see one, do one, teach one. Rolmodellen zijn heel belangrijk. Dat je ziet: “o, we hebben een protocol, maar daar kunnen we dus ook vanaf wijken”.
Als coassistent zoek je de hele dag naar leermomenten. Je hebt dus zorgprofessionals nodig, die samen met jou bewust reflecteren op casuïstiek en bespreken wanneer en hoe ze Samen Beslissen toepassen. Maar dit gebeurt niet zo vaak. Het valt mij op dat veel artsen onbewust onbekwaam óf onbewust bekwaam zijn als het gaat om amen beslissen. Een voorbeeld van dat laatste: Onlangs liep ik mee met de orthopeed op het spreekuur. Daar kwam een puber die problemen had met zijn voeten en eigenlijk orthopedisch schoeisel nodig had. Zijn moeder zei: “Dat gaat hij nooit dragen.” Toen vertelde de orthopeed dat een bepaalde sportschoen ook heel goed zou zijn voor deze jongen. Hij had dus echt nagedacht over: wat heeft deze patiënt nodig? En hij ging het gesprek hierover aan, om samen met deze jongen en zijn moeder een besluit te nemen. Maar was de orthopeed zich ervan bewust dat dit een voorbeeld is van samen beslissen? Dat vraag ik mij af.’
‘Artsen zijn vaak onbewust (on)bekaam als het gaat om samen beslissen’
Kan interprofessioneel leren studenten helpen bij het krijgen van de competenties die nodig zijn voor samen beslissen?
Iris: ‘Het kan een goede voorbereiding zijn op de ziekenhuispraktijk, waar je vaak in interprofessionele teams samenwerkt en met elkaar communiceert over patiënten. Maar het is hopeloos om de roosters van verschillende zorgopleidingen op elkaar af te stemmen. Studenten van verschillende opleidingen komen elkaar wel op de werkvloer tegen. Als de arts een momentje creëert om met mij te kijken: hoe ging deze visite en hoe kwam Samen Beslissen hierin terug, dan kan de verpleegkundestudent daar natuurlijk bij aansluiten.’
Joëlle: ‘Het is van belang dat je als opleider heel alert bent op hoe en wanneer studenten Samen Beslissen toepassen. Dat je dit onderkent en ze complimenteert, zodat ze hier verder in kunnen leren.
Ook belangrijk: deel goede voorbeelden. Op mijn afdeling stimuleren we jonggediplomeerden bijvoorbeeld om tijdens koffiepauzes aan het team te vertellen over hun succeservaringen met samen beslissen. Dit helpt om het verder te brengen in de organisatie. Net als de steun van de manager.’
Kunnen patiënten ook nog iets betekenen bij het leren over samen beslissen?
Karin: ‘Ja. Patiëntenorganisaties leveren steeds vaker casuïstiek aan, die te gebruiken is in het onderwijs. En sommige patiënten verzorgen als ervaringsdeskundigen lessen in het onderwijs.’
Joëlle: ‘Wij doen aan bedside teaching, waarbij studenten onder meer vragen stellen aan patiënten. Beide groepen worden daar heel enthousiast van en steken er veel van op.’
‘Sommige patiënten verzorgen als ervaringsdeskundige lessen’
Welke knelpunten en succesfactoren zijn er als het gaat om de implementatie van Samen Beslissen in scholing en opleiding?
Karin: ‘Dat is onderzocht door het Nivel en Regioplan in Inventarisatie samen beslissen in scholing en opleiding. Knelpunten zijn onder meer dat professionals niet allemaal even goed weten wat samen beslissen inhoudt, dat veel opleidingen een overvol curriculum hebben en dat er te weinig begeleidingscapaciteit is op de werkvloer. Randvoorwaarden voor het laten slagen van samen beslissen, zijn:
- Samen beslissen-competenties hebben expliciet een plek in opleidingsplannen.
- Alle zorgprofessionals hebben een duidelijk beeld van samen beslissen.
- Er is draagvlak in de praktijk.’
Over de deelnemers aan het gesprek
- Karin van Beek is adviseur patiëntenbelang bij de Patiëntenfederatie Nederland en maakt deel uit van de projectgroep Scholing & Opleiding binnen Samen beslissen.
- Iris Maessen is coassistent en studentadviseur bij de Nederlandse Federatie van UMC’s.
- Joëlle van Gent-Kroon is verpleegkundige en coördinator van een verpleegafdeling van het Ikazia Ziekenhuis. Haar afstudeerscriptie (2021) voor de hbo-v ging over gezamenlijke besluitvorming.
Iris en Joëlle zitten beiden in een werkgroep van Scholing & Opleiding in Samen beslissen, waarin onderwijsmateriaal wordt ontwikkeld.
