Depressie te lijf met een therapie die helemaal bij je past
Welke depressiebehandeling werkt voor wie? Elke therapievorm is voor zo’n 30% van de mensen effectief. Welke kies je dan? Doorgaans nemen behandelaren die beslissing. Het UMCG en patiëntenkoepel MIND ontwikkelden een toolkit die cliënten helpt om mee te beslissen over welke therapie past.
Voorspelmodel I-Shared
Vanaf het begin trokken het UMCG en koepelorganisatie MIND gezamenlijk op in het project ‘Samen sturen’. Zo kregen cliënten meteen een stem van betekenis. Samen schreven UMCG en MIND de projectaanvraag en ontwikkelden ze de toolkit, die bestaat uit 3 onderdelen.
Advies op maat
Het eerste onderdeel van de toolkit is een advies op maat via voorspelmodel I-Shared, dat is gevoed met gegevens van eerdere cliënten. Na de intake van een cliënt gaat het instrument op zoek naar soortgelijke profielen: qua leeftijd, type klachten en de mate waarin deze het functioneren belemmeren. “Vervolgens kijken we wie er winst heeft behaald en welke behandeling zij hebben gehad. Deze bevelen we de cliënt aan”, vertelt Frederike Jörg, onderzoeker in het UMCG.
Zorg die past
De cliënt wil zorg die bij hem past, stelt Dwayne Meijnckens, via MIND betrokken als projectmedewerker vanuit cliënten- en naastenperspectief. “De meeste behandelprotocollen zijn gemaakt op groepen mensen, terwijl een cliënt een uniek persoon is. Daartussen zit een gat. I-Shared gaat op zoek naar een cliënt die op jou lijkt en ongeveer hetzelfde wil bereiken.”
Depressie
Bij een depressie verdwijnen symptomen lang niet altijd. MIND focust daarom meer op positieve gezondheid dan op herstel. “Wij kijken naar wat de cliënt nog wel kan, ondanks zijn klachten. Wat geeft zijn leven zin, hoe krijg je het vlammetje weer brandend?”
Persoonlijk rapport
Het tweede onderdeel uit de toolkit is een persoonlijk rapport, gebaseerd op de vragenlijsten die cliënten hebben ingevuld. Daarin staat in begrijpelijke taal uitgelegd welke psychische problemen schuilen achter hun klachten en wat de ernst ervan is. Gewoonlijk krijgen cliënten de resultaten van die vragenlijsten lang niet altijd terug.
Keuzekaarten
Tot slot, het derde onderdeel van de toolkit, zijn keuzekaarten, ontwikkeld door MIND, waarop alle behandelvormen voor depressie staan uitgelegd. Sommige cliënten hebben voordeel bij cognitieve gedragstherapie, die ze bewust maakt van negatieve gedachten en ze stimuleert om hun gedrag aan te passen. Anderen hebben meer aan interpersoonlijke psychotherapie, die vooral inzicht oplevert. Daarnaast bestaan nog allerlei subsoorten, denk aan gedragstherapie op basis van mindfulness of behandelingen gericht op terugvalpreventie.
Inzicht in verwachtingen en keuzes
De keuzekaarten geven inzicht in wat cliënten van de zorg kunnen verwachten en de keuzes die ze kunnen maken. Ze tonen de behandelmogelijkheden en geven een beeld van de voor- en nadelen van de interventies en mogelijke bijwerkingen. Via de rapportage I-Shared en het gesprek met de behandelaar wordt de informatie vertaald naar de persoonlijke situatie van de cliënt. “Daarmee worden vragen gesteld die belangrijk zijn voor Samen beslissen”, aldus Dwayne.
Toolkit is start van samen-beslissen-gesprek
Met het rapport, het persoonlijke advies en de keuzekaarten op tafel begint het gesprek tussen cliënt en behandelaar. Samen bekijken ze of de aanbeveling aansluit, vertelt Dwayne. “Het kan zijn dat volgens de data veel hoogopgeleide mannen van begin 30 voordeel hebben gehad bij cognitieve gedragstherapie. Maar deze specifieke dertiger, met een voorliefde voor harde rockmuziek, komt dankzij de keuzekaarten uit bij muziektherapie.”
Meer regie voelt alsof het al een beetje helpt
Uit de pilots van het UMCG komen tevreden reacties van cliënten. Soms geven zij de voorkeur aan een andere behandeling dan de behandelaren. In de praktijk blijkt dit prima bespreekbaar. “Uit het multidisciplinair overleg kwam een totaal andere therapie. Ik vond dat niet goed passen en op basis van mijn 2 suggesties is er gekozen voor de behandeling met de kortste wachtlijst”, schrijft een cliënt. Een andere gebruiker reageert als volgt: “Ik vond de informatievoorziening heel veel. Je moet wel een momentje pakken om het door te nemen en er stonden allemaal dingen in die je wil weten.”
Beter kiezen
Doordat cliënten meer kennis hebben, kunnen ze beter kiezen en gemakkelijker iets aankaarten bij de psychiater. Bijvoorbeeld: een andere behandelvorm die ze meer aanspreekt of die beter bij hun doelen past. “Een 20-jarige wil misschien graag de arbeidsmarkt op. Een 50-jarige die al vaker depressies heeft meegemaakt, kan denken: als ik het maar lekker heb in mijn gezin. Daarover wordt nu gemakkelijker gepraat in de spreekkamer”, aldus Frederike.
Behoefte aan regie
Zeker patiënten die al langer in behandeling zijn, hebben behoefte aan regie, merkt ze. Door daarover te praten, ervaren ze meer invloed op de beslissing die uiteindelijk wordt genomen. “Dat heeft een positief effect op de behandeling: het voelt meteen alsof het al een beetje helpt.”
Helende kracht
Dwayne benadrukt het belang daarvan, juist voor depressiepatiënten. “In regie zit een groot deel van de helende kracht van het behandelproces. Dat vraagt wel van beide partijen inzet. De professional moet de patiënt stimuleren om samen te beslissen, de cliënt moet eigenaarschap nemen over zijn gezondheid. Soms is dat te veel gevraagd, dan kan de cliënt het besluit alsnog bij de behandelaar neerleggen. Ook dát is regie.”
Dynamiek
Haar collega’s zijn enthousiast over de dynamiek die de tools geven aan samen beslissen, vertelt Frederike. “Ik sprak een psychiater die samen beslissen al echt in de praktijk bracht, maar merkt dat er nu nog vaker een inhoudelijk gesprek ontstaat, bijvoorbeeld over het persoonlijke rapport. Wat betekent de uitkomst, wat is eigenlijk mijn grootste probleem, waar wil ik aan werken? Dat kan helpen om een behandeling te kiezen.”
De toekomst: nog meer samen beslissen bij depressie
Inmiddels is de toolkit ingebed in de kwaliteitsstandaard. Alle professionals die de zorgstandaard Depressie raadplegen, kunnen de toolkit gebruiken. Het UMCG doet onderzoek naar de doelmatigheid van de toolkit. Het ziekenhuis wil de instrumenten verder doorontwikkelen, daarvoor zijn al projecten in gang gezet. Zo worden ook de verschillende soorten medicatie opgenomen in I-Shared.
Ook wordt onderzocht of de vrije tekst in dossiers een rol kan krijgen bij de voorspellingen. Dat is informatie die niet uit vragenlijsten komt, maar wel is opgeschreven door de behandelaar. Frederike: “Denk aan informatie als: heeft de patiënt een relatie of een steunsysteem, zorgt diegene voor kinderen? We proberen daaruit woorden te filteren die voorspellend zijn. We vermoeden dat we daarmee nog preciezer kunnen kijken naar een behandeling die het beste bij de patiënt past.”