Erasmus MC: aandacht voor laaggeletterdheid is voorwaarde voor gelijkwaardig gesprek

Praktijkvoorbeeld | 17-10-2022 | Wilmke Boersma

Nederland telt 2,5 miljoen laaggeletterden en daarvan wonen er ongeveer 90.000 in de regio Rotterdam. Reden voor het Erasmus MC om aan de slag te gaan met voorlichting die aansluit bij de mate van geletterdheid van de patiënt. Want hoe kan je Samen Beslissen als informatie niet goed aankomt?

Een pilot op de dagbehandeling Oncologie en Hematologie leidt tot waardevolle inzichten en interventies.

Zorgprofessional en patient samen in overleg

Aandacht voor laaggeletterdheid

In 2021 werd er vanuit de gemeente Rotterdam aandacht gevraagd voor laaggeletterdheid. Het was reden voor het Erasmus MC het onderwerp ook binnen de ziekenhuisdeuren op de agenda te zetten, als belangrijk aspect binnen het Samen Beslis-proces. “Een voorwaarde voor een gelijkwaardig gesprek is natuurlijk dat patiënten de informatie die ze krijgen ook echt begrijpen”, zegt adviseur persoonsgerichte zorg Ciska Pruijssers. “Hoe kan je ergens over doorpraten, aangeven wat voor jou belangrijk is en een beslissing nemen, als je eigenlijk niet snapt waar het over gaat?”

Het Erasmus MC zocht de samenwerking met onder andere stichting Voorlichters Gezondheid en expertisecentrum Pharos. Het leidde tot de start van een eerste pilot op de dagbehandeling Oncologie en Hematologie in september 2021.

Aanpak

De aftrap van de pilot gebeurde met een nulmeting onder zorgverleners op de dagbehandeling. Een enquête en observaties tijdens voorlichtingsgesprekken zorgden voor interessante inzichten. “Er bleken veel aannames te zijn die niet klopten”, vertelt Saskia Acda, teammanager van de dagbehandeling. “Bijvoorbeeld dat laaggeletterden vooral niet-westerse migranten zijn. Ook bleek onze voorlichting niet aan te sluiten bij de mate van geletterdheid van een patiënt. Zo maakten we geen gebruik van beeldmateriaal, moedigden we patiënten nauwelijks aan om vragen te stellen en kregen ze veel informatie in één keer.”

Om de situatie ook vanuit patiëntperspectief in kaart te brengen, schakelde het Erasmus MC twee taalambassadeurs in: mensen die zelf voorheen laaggeletterd waren en zich inzetten om informatie toegankelijker te maken. De vraag aan de taalambassadeurs (respectievelijk met Nederlands als eerste en als tweede taal) was om feedback te geven op de folder en het telefoonkaartje dat patiënten op de dagbehandeling mee naar huis krijgen. Op basis van hun feedback over onder andere lastige woorden, afkortingen (zoals ‘identiteitsbewijs’, ‘verhinderd’ of ‘MRSA’) en verwarrend kleurgebruik (zoals oranje voor ‘niet-spoed’), worden deze materialen op dit moment herzien. “We hebben een panel van laaggeletterde patiënten uit ons eigen ziekenhuis gevraagd hierover mee te denken”, zo zegt Pruijssers.

De taalambassadeurs doorliepen ook de patiëntreis, van de hoofdingang via de aanmeldzuil en de bloedafname tot het voorlichtingsgesprek op de dagbehandeling. Acda: “Alleen al de bewegwijzering in het ziekenhuis bleek niet te volgen. Ook had met name de NT2-taalambassadeur veel moeite met het voorlichtingsgesprek. Hij vond dat er veel moeilijke woorden werden gebruikt en had de essentie van het gesprek niet meegekregen.”

Interventies en instrumenten

De opgedane inzichten waren reden voor een aantal interventies. Zo volgden alle zorgverleners een training van stichting Voorlichters Gezondheid, gericht op het herkennen van laaggeletterdheid. Rollenspellen gaven deelnemers een inkijkje in de signalen waar ze op kunnen letten. Aanvullend op de training leren verpleegkundigen en assistenten op dit moment in een e-learning van Pharos welke technieken zij kunnen inzetten in de gespreksvoering. Zoals de terugvraagmethode om te toetsen of een boodschap goed is overgekomen, of het gebruik van praatplaten om het gesprek mee te ondersteunen.

Het Erasmus MC introduceert deze praatplaten op de afdeling zodat het voor de verpleegkundigen mogelijk is om de patiënt beelden te geven bij hun woorden. Hiervoor gebruiken ze bestaande kaarten van Pharos, zoals deze algemene praatplaat voor in de gezondheidszorg of de praatplaten die gericht zijn op kanker. “We ontwikkelen daarnaast ook een eigen gesprekswaaier, omdat onze tak van sport behoorlijk gespecialiseerd is”, zegt Acda. “Denk aan bijvoorbeeld bijwerkingen als gevolg van een chemokuur. Om hier samen over te kunnen beslissen, is het belangrijk dat een patiënt goed weet wat hij kan verwachten.”

Resultaten

De training zit erop, de e-learning loopt en de praatplaten zijn in ontwikkeling. Er is een werkgroep gevormd van zorgverleners die enthousiast zijn over het thema. Zij gaan de komende tijd de Samen Beslis-gesprekken voeren met toepassing van interventies als de praatplaat en de terugvraagmethode. “In een nameting eind 2022 kunnen we dan zien wat het effect van deze interventies is”, zegt Acda.

Duidelijk resultaat tot zover is in ieder geval dat het thema laaggeletterdheid leeft, zowel binnen de dagbehandeling Oncologie en Hematologie als breder in het ziekenhuis. “Terwijl we nog met deze pilot bezig waren, kwamen er al vragen van andere afdelingen om ook daar aan de slag te gaan. Dus inmiddels lopen er meerdere pilots”, vertelt Pruijssers.

Stimulans

Grote succesfactor in de aanpak is een enthousiaste ambassadeur die het thema levend houdt en meeneemt in alle werkprocessen. Pruijssers: “Saskia brengt laaggeletterdheid als teammanager steeds weer onder de aandacht. Juist omdat zij zo dicht op de dagelijkse praktijk van de afdeling zit, creëert ze hiermee veel draagvlak.” Ook het feit dat er tegelijkertijd in de hele organisatie aandacht is voor het thema, helpt mee.

Belemmeringen

De weerstand van sommige medewerkers noemen Acda en Pruijssers als drempel die gaandeweg overwonnen moest worden. Acda: “Sommige zorgverleners zijn sceptisch of vinden dat ze er al genoeg aan doen. Daar gaan we open over in gesprek, want die weerstand komt ergens vandaan en levert ook weer waardevolle informatie op.”

Een drempel die nog niet genomen is, is de registratie van laaggeletterdheid in patiëntendossier Hix. Dat is belangrijk, zodat ook collega’s zich er in het Samen Beslis-proces op kunnen voorbereiden. Pruijssers vindt het nog lastig hoe ze afdelingen hierin kan adviseren. “Wil je dit al registreren bij inschrijving van de patiënt, en hoe doe je dat? De vraag of iemand moeite heeft met lezen en schrijven stel je niet zomaar even tussen neus en lippen door. Moet het misschien al mee in de verwijzing van de huisarts of periferie? Daar zoek ik nog in.”

Tips

Besef dat het lezen en begrijpen van informatie niet zo vanzelfsprekend is voor mensen die laaggeletterdheid zijn. Neem daarom kritisch de voorlichting, maar ook bijvoorbeeld de bewegwijzering of de mate van digitalisering onder de loep.
Het begint met bewustwording van het feit dat deze groep mensen veel groter is dan je misschien denkt. En dat laaggeletterden echt om een andere aanpak vragen om samen te kunnen beslissen.
Volg een training (van Pharos en stichting Voorlichters Gezondheid); het is een heel krachtig instrument om meer te weten te komen over dit thema, en vooral hoe je laaggeletterden kunt herkennen.

Kosten

De gesprekskaarten/praatplaten zijn gratis te gebruiken en ook de inzet van de taalambassadeurs en training is zonder kosten. De e-learning kost €15,- per persoon. Voor het aanpassen van informatiematerialen en het voorlichtingsgesprek zijn wat kosten gemaakt, maar dit is iets wat het Erasmus MC sowieso jaarlijks doet.

Het Erasmus MC verwacht dat de gemaakte kosten zich terug zullen verdienen, doordat bij goed geïnformeerde patiënten het zelfmanagement toeneemt. Ook kan het complicaties voorkomen en contactmomenten verminderen. Pruijssers: “Het belangrijkste is dat onze zorg toegankelijker wordt voor de laaggeletterde patiënt.”